Εξ αφορμής της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, ως γνήσια Τηνία, με περηφάνια για την καταγωγή μου, σας παραθέτω μια μικρή ιστορική αναδρομή γεγονότων που περιλαμβάνουν την Τήνο και τη δράση των Τηνίων, πριν και κατά τη διάρκεια του Αγώνα, ως δείγμα της ευγνωμοσύνης και της ηθικής υποχρέωσης που αισθάνομαι προς τους προγόνους μου.
ΤΗΝΙΟΙ ΕΠΑΝΔΡΩΝΟΥΝ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ
Η συμβολή της Τήνου κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε πολυμερής και πάρα πολύ σημαντική. Τήνιοι είχαν επανδρώσει τα πολεμικά πλοία των τριών ναυτικών νησιών, Ύδρας, Σπέτσες και Ψαρών, τα οποία είχαν αναλάβει να αντιμετωπίζουν τον τουρκικό στόλο, να εξουδετερώνουν τις κινήσεις του και να προστατεύουν τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Ελλάδας.
Οι Τήνιοι επανδρώνουν τα πολεμικά πλοία του ελληνικού στόλου, απ’ την εποχή του Λάμπρου Κατσώνη (1787 – 1792). Ο Λάμπρος Κατσώνης, ανέλαβε την ηγεσία ενός μικρού Ελληνικού στόλου, ο οποίος εξοπλίστηκε από την ελληνική παροικία της Τεργέστης. Η πρώτη ναυμαχία που εμφανίζονται Τήνιοι, είναι στις 6 και 7 Απριλίου του 1790, με το βρικίο «Αθηνά». Ο ύπαρχος Δημήτριος Αλεξόπουλος, οι ναύτες τα αδέρφια Δημήτριος και Στάθης Διβάρης από τον Πύργο Τήνου, ο καπετάνιος Φραγκίσκος Σβέτσος από τον Κτικάδο Τήνου, ο Αθανάσιος Καρδαμίτσης από τα Υστέρνια Τήνου, γραμματέας του Λάμπρου Κατσώνη, ο οποίος έσωσε τον Λάμπρο Κατσώνη κατά τη ναυμαχία της Άνδρου (6 και 7 Απριλίου 1790). Η Τήνος απολαμβάνει δόξα και τιμή στην πρώτη αυτή ελληνοτουρκική σύγκρουση. Ο Αδαμάντιος Κοραής σε στατιστικό πίνακα αναφέρει ότι κατά το 1813, η Τήνος διέθετε 11 πλοία 880 τόνων, 132 ναύτες και 44 πυροβόλα.
ΤΗΝΙΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ
Το 1814, ιδρύεται στην Οδησσό της Ρωσίας η Φιλική Εταιρεία. Οι Τήνιοι Φιλικοί ήταν:
- Ο Φραγκίσκος Ζωρζάκη Γεωργαντόπουλος, γόνος Τηνιακής αριστοκρατικής οικογένειας, αναμείχθηκε ενεργά στα κοινά του τόπου, με την εγκατάστασή του στην Κωνσταντινούπολη, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Τον απαγχόνισαν την 17η Απριλίου του 1821, επειδή αρνήθηκε να προδώσει τους υπόλοιπους φιλικούς.
- Ο Δρόσος Νικολαϊδης Δρόσος, μυήθηκε νωρίς στη Φιλική Εταιρία και κατατάχθηκε στο βαθμό του εικοσιπεντάρχου στον Ιερό Λόχο. Έλαβε μέρος στη μάχη του Δραγατσανίου τραυματίστηκε σοβαρά και κατέφυγε στην Τρανσυλβανία. Επέστρεψε στην Ελλάδα με εντολή του Κολέτη. Στρατολόγησε άνδρες στις Κυκλάδες για τον αγώνα. Έλαβε μέρος με τον αδερφό του Δημήτριο στην εκστρατεία της Καρύστου.
- Ιάκωβος Αντωνίου Παξιμάδης, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον Φρ. Γεωργαντόπουλο. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης διεύθυνε τα πράγματα της Τήνου, χρηματοδοτούσε τον αγώνα, εκπροσωπούσε την Τήνο στις Εθνικές Συνελεύσεις, προσπάθησε μάταια να εφαρμόσει την ανταλλαγή αιχμαλώτων, προτείνοντας να ανταλλάξουν τον Φρ. Γεωργαντόπουλο με τους Τούρκους αιχμαλώτους, που συνέλαβαν όταν ένα τουρκικό πλοίο προσέγγισε το λιμάνι της Τήνου. Τάχθηκε με τον κυβερνήτη Καποδίστρια, έγινε πρόεδρος του εμποροδικείου της Πάτρας, αντιπρόεδρος της Γερουσίας και θιασώτης της δυναστείας του Όθωνα. Το 1865 εξελέγη βουλευτής. Το 1796 με τον αδερφό του ανήγειραν τον Ιερό Ναό Τριών Ιεραρχών της πόλης Τήνου.
- Χατζή – Γεωργάκης Σιώτης. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1819, κατοικούσε στην Κωνσταντινούπολη εκεί απέκτησε μεγάλη περιουσία και χρηματοδοτούσε την Εταιρεία. Με την έναρξη του αγώνα επέστρεψε στην Τήνο, ενώ η Υψηλή Πύλη δήμευσε την περιουσία του.
- Παναγιώτης Ψάθης από τον Πύργο της Τήνου, υπήρξε πολύ σημαντικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Η προσφορά του ήταν τέτοια που μετά την απελευθέρωση κατέλαβε μεγάλα αξιώματα. Εκλέχτηκε βουλευτής, του απεδόθη ο τίτλος του αντιναύαρχου και η διεύθυνση του Υπουργείου των Ναυτικών.
- Θεόδωρος Παξιμάδης
- Δρόσος Δημητριάδης
- Γεώργιος Πόμερ
- Αλέξανδρος Ραφτόπουλος , γνωστός ως Δρόσος Δημητρίου Δρόσος, υπήρξε ο πρώτος κατηχητής των Φιλικών της Τήνου
- Αντώνιος Γεωργαντόπουλος
Φιλικοί πρέπει να ήταν και οι Νάζος και Κούζοβικ, που όπως θα δούμε παρακάτω, στην οικία τους φυλασσόταν η σημαία των Φιλικών.
Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ
Στην Τήνο υπήρχαν πολλά μοναστήρια, η Ιερά Μονή Κεχροβουνίου, της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Τριάδας, της Καταπολιανής κα. Τα μοναστήρια αποτέλεσαν ορμητήρια των φλογερών μοναχών που μαζί με το Λόγο του Θεού, μετέδιδαν και τα μηνύματα που ενθάρρυναν τον Τηνιακό λαό και τον προετοίμαζαν για την Επανάσταση.
Στις 31 Μαρτίου του 1821, πρώτος απ΄ όλους των οικισμών των Κυκλάδων, ο Πύργος της Τήνου, υψώνει την επαναστατική σημαία με πρωτεργάτη τον Γεώργιο Παλαμάρη και κηρύττει την Επανάσταση.
Στην Κοινότητα Πανόρμου (πρώην περιφέρεια Πανόρμου), είχαν καταφύγει και εγκατασταθεί μόνιμα πρόσφυγες από τις Κυδωνιές και τα Μοσχονήσια της Μ. Ασίας, περί τις 16.000 ανέρχονταν οι πρόσφυγες, οι οποίοι αποτέλεσαν με τους γηγενείς κατοίκους της Κοινότητας Πανόρμου τους πρωτοπόρους από όλους τους κατοίκους των Κυκλάδων στον εθνικό αγώνα.
Το άγγελμα της επανάστασης το δέχθηκαν με ενθουσιασμό οι κάτοικοι των Μέσα και Επάνω Μερών. Οι Τηνιακοί είχαν αντιμετωπίσει επιτυχώς δέκα επιδρομές του οργανωμένου τούρκικου στρατού, που επιχειρούσε να καταλάβει την Τήνο καθώς και πολυάριθμες πειρατικές επιδρομές, έτσι και την περίοδο αυτή οι περισσότεροι συντάχθηκαν στον πανελλήνιο αγώνα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Η αγανάκτηση των Τηνίων αυξήθηκε μετά τον αποκεφαλισμό του Τηνίου, που προαναφέραμε, φιλικού Φρ. Γεωργαντόπουλου.
Στις 20 Απριλίου του 1821, κηρύχτηκε η Επανάσταση και στην πόλη της Τήνου. Ορθόδοξοι και Καθολικοί κατέβηκαν στην πόλη και πρωτεύουσα της Τήνου και συγκρότησαν Συνέλευση. Καθήκοντα Διοικητή και Επάρχου Τήνου ανέλαβε ο Μητροπολίτης Γαβριήλ.
Η Συνέλευση φυγάδευσε τον Τούρκο δικαστή, καθώς αυτός κατά την παραμονή του στο νησί είχε επιδείξει καλή διαγωγή και ήταν δίκαιος. Η Συνέλευση ως πομπή πλέον, κατευθύνεται στις παραλιακές οικίες του Αντωνίου Νάζου και Κούζοβικ (πρώην Ζυγός), και παραλαμβάνει την Επαναστατική σημαία των Φιλικών. Η σημαία έφερε σταυρό διασταυρωμένο με δύο δόρατα και επάνω σ’ αυτόν είχε μια γλαύκα. Η πομπή έφτασε μπροστά στην πύλη του τότε Μητροπολιτικού Ναού των Ταξιαρχών. Ο εφημέριος του ναού παπά Σοφιανός, παρέλαβε τη σημαία από τον Αντώνιο Νάζο, και τον Ζαχαρία Καραλή, την παρέδωσε στον Μητροπολίτη Γαβριήλ, ο οποίος αφού την ευλόγησε κήρυξε την Επανάσταση σ’ ολόκληρο το νησί, με την ευχή για την ευόδωσή του.
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στην Τήνο, λειτουργούσε επαναστατικό τυπογραφείο, στην οικία της Σύρμα Γιατράκη, με τυπογράφο τον Μιχαήλ Παπάζογλου από την Μυτιλήνη. Στις 22 Απριλίου μετά την κήρυξη της Επανάστασης δημοσιεύθηκαν οι επαναστατικές προκηρύξεις και διανεμήθηκαν στις 13 Ιουνίου του 1821, στα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια, στην Εύβοια, στην Κάρυστο. Το τυπογραφείο αυτό προσέφερε πολύτιμες και ανεκτίμητες υπηρεσίες στον αγώνα, αφού τα έντυπα αυτά ενδυνάμωναν τη θέληση των Ελλήνων να αγωνισθούν μέχρι την τελική νίκη.
Στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και τα νησιά του Αιγαίου, ομάδες και εκστρατευτικά σώματα από Τηνίους αγωνιστές είχαν πολεμήσει τους Τούρκους. Τον πρώτο χρόνο του αγώνα πολλοί Τήνιοι είχαν υπηρετήσει ως ναύτες σε Σπετσιώτικα και Υδραϊκά πλοία. Η ιστορική μνήμη διέσωσε τα ονόματα των Τηνίων ναυτών που πολέμησαν με ανδρεία: Γεώργιος Μπακτής, Νικόλαος Σοφιανός, Βασίλειος Σεργίου, Κωνσταντίνος Σαρρής. Ο Φίλιππος Λελές διακρίθηκε για την τόλμη του στη ναυτική επιχείρηση, όταν ο Παπανικολής με το πυρπολικό του ανατίναξε το μεγάλο τουρκικό δίκροτο «Κινούμενον όρος», στην Ερεσό της Λέσβου.
Ο Φρ. Παξιμάδης, είχε καταρτίσει στρατιωτικό σώμα από 120 Τηνίους, το οποίο συντηρούσε με δικά του έξοδα, είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις της πολιορκίας της Τριπολιτσάς με τον Κολοκοτρώνη, του Ναυπλίου και Ακροκορίνθου.
Η Τήνος ήταν το κέντρο στρατιωτικών ενεργειών. Οι Τήνιοι είχαν ανεγείρει 2 προμαχώνες οπλισμένους με 4 τηλεβόλα στο Πασακρωτήρι και στην Αγία Κυριακή, για να πυροβολούν το διερχόμενο τουρκικό στόλο, στο στενό μεταξύ Μυκόνου και Τήνου.
Από την Τήνο οργανώθηκαν δύο σπουδαίες εκστρατείες, η μία κατά της Καρύστου και η δεύτερη κατά του Ολύμπου. Απ΄ τους 400 νησιώτες που στρατολόγησε ο Επίσκοπος Καρύστου Νεόφυτος, από τα νησιά Τήνο και Άνδρο, τον Ιούλιο του 1821, οι 280 ήταν Τήνιοι. Απ΄ αυτούς οι περισσότεροι σκοτώθηκαν στην επιχείρηση της Καρύστου, Μιχαλιός Παρίσης, Πετράκης Ιακώβ, Γεώργιος Αλαβάνος, Ιωσήφ Πλυτάς, αναφέρονται ονομαστικώς. Από τους 5 ναύτες που αποτελούσαν το πλήρωμα του ηρωικού πυρπολικού του Κανάρη, με το οποίο ανατίναξε τη ναυαρχίδα του Καρά Αλή, οι 4 ήταν Τήνιοι, μεταξύ αυτών ο Καναγκίνης από τον Πύργο, επονομαζόμενος Χελιδόνι ή Χελιδόνας, λόγω της ευτολμίας του και της ταχύτητάς του. Ο φιλικός Παναγιώτης Στάθης πολέμησε στην άλωση του Παλαμηδίου. Ο Δρόσος Δημήτριος στην ναυμαχία του Ναυπλίου, ο οποίος μετά την απελευθέρωση τιμήθηκε με το αριστείο του Αγώνα.
Ο Γιαννούλης Ματθαίος εμποροπλοίαρχος μετέφερε με το πλοίο του στρατιώτες στην Κάρυστο, όπως και οι αδερφοί Θεολόγος και Γεώργιος Πλυτάς, Ιωάννης Μήκαρος κα. Περισσότεροι από 3000 Τήνιοι οπλίτες αγωνίστηκαν σε μάχες και ναυμαχίες και οι περισσότεροι απ΄ αυτούς σκοτώθηκαν.
Τεράστια ήταν η εισφορά σε είδη και χρήματα των Τηνίων για τους σκοπούς του αγώνα. Με εράνους συγκέντρωναν χρήματα και απέστελλαν στην Κυβέρνηση. Οι πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Τήνο ανέρχονταν στις 16.000, ήταν διασκορπισμένοι σε ολόκληρο το νησί, σιτίζονταν και περιθάλπονταν από προσφορές Τηνίων. Ζωικό κεφάλαιο, πρόβατα, βούτυρο, βοοειδή, για τη σίτιση των στρατιωτών, αποστέλλονταν στα πεδία των μαχών και στο στόλο.
Μετά την καταστροφή των Ψαρών, τρόμος κατέλαβε το Αιγαίο, ο ελληνικός στόλος έπαψε να περιπλέει στο Αιγαίο, και παρόλη την μαχητικότητα που είχαν επιδείξει όλοι οι νησιώτες αισθάνονταν ανυπεράσπιστοι μπροστά στη μανία του αναρίθμητου και οργανωμένου εχθρού.
Οι Τήνιοι μέχρι την τελευταία στιγμή ανέβαλλαν να υπογράψουν τα έγγραφα υποταγής στους Τούρκους, όπως επεδίωκαν οι αλλοεθνείς πρόξενοι. Οι υψηλές υπηρεσίες που είχαν προσφέρει οι Τήνιοι στον αγώνα οδήγησαν τον Σουλτάνο να προστάξει να αφανιστεί η Τήνος και να σκλαβωθεί με τη σειρά, πρώτα τα Ψαρά, η Σάμος δεύτερη και τρίτη η Τήνος.
Η ΗΘΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ
Το 1821, έχει ιδιαίτερο σύνδεσμο με το Ιερό νησί της Τήνου. Η Τήνος συνδέεται άρρηκτα τόσο εθνικώς όσο και θρησκευτικώς με την ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Η ανεύρεση της Ιερής και Θαυματουργής Εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στις 30 Ιανουαρίου 1823, συνδέεται χρονικά με την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Η Παναγία εμφανίστηκε κατά το 1821, στον γέροντα μπάρμπα Μιχαήλ και του υπέδειξε να πάει να σκάψει στο χωράφι του Αντωνίου Δοξαρά για να βρει την Εικόνα Της. Ο γέροντας έσκαψε δεν Τη βρήκε, δεν έπαψε να πιστεύει στο όραμά του, πλην όμως δεν έγινε πιστευτός λόγω του γήρατος. Το όραμα της μοναχής Πελαγίας οδήγησε στην Εύρεση της Ιερής Εικόνας και στο χτίσιμο της Εκκλησίας της Ευαγγελίστριας.
Η Εύρεση της Ιερής Εικόνας ήταν ουράνιο σημάδι της επιτυχίας του αγώνα των Ελλήνων. Ριζώθηκε βαθιά στην ελληνική συνείδηση ότι η απελευθέρωση είναι Θεία επιθυμία. Στις κρισιμότερες στιγμές που οι έλληνες μάχονταν για την εθνική ανεξαρτησία, η Ευαγγελίστρια τους όπλιζε με θάρρος και αγωνιστικότητα. Την απροσμέτρητη ηθική συμβολή της Εύρεσης προς τον αγώνα, μαρτυρούν και οι αγωνιστές και ήρωες του 1821, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Μιαούλης, ο Κανάρης, ο Ζαΐμης, ο Μαυροκορδάτος, ο Μακρυγιάννης, οι οποίοι προσήλθαν και προσκύνησαν την Εικόνα της Ευαγγελίστριας μετά την απελευθέρωση. Ως δείγμα τόσο της θρησκευτικής ευλάβειας όσο και της Εθνικής ευγνωμοσύνης προς τη Μεγαλόχαρη.
Πηγές:
Λαγουρός, Στυλ. 1965. Η ιστορία της Τήνου, από των αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερον. Αθήνα: Τήνος.
Αμιραλής Γ. 1972. Η συμβολή της Τήνου εις την απελευθέρωση του Γένους. Αθήνα: Δήμος Τήνου.
Δώριζας, Γ. 1978. Η Τήνος επί Τουρκοκρατίας και κατά τον αγώνα του 1821. Αθήνα.
