Γράφει ο Στ. Τραγάρας
Συγγραφέας
Οι καστρωμένες του Αντώνη Συριανού
Ο συγγραφέας Αντώνης Συριανός έγραψε και εξέδωσε το βιβλίο «Οι Καστρωμένες», εκδόσεις Νεφέλη. Ένα έργο, που εκ προοιμίου λέω, ότι με ψυχαγώγησε και με συγκίνησε όσο λίγα. Ποιος είναι ο συγγραφέας; Διαβάζω στο βιογραφικό.
«Κατάγεται από την Τήνο. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος διδακτορικού στο Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο των έργων τέχνης από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Σπούδασε μουσική στο Ωδείο του Παρισιού και στη Σχολή της Σκάλας του Μιλάνου και μαθήτευσε κοντά σε σπουδαίες λυρικές τραγουδίστριες. Την καριέρα του ξεκίνησε το 2000 ως σολίστας στο θέατρο Σάντο Φιντέλε του Μιλάνου. Έκτοτε, πολυάριθμες είναι οι εμφανίσεις του σε θέατρα της Αμερικής και της Ευρώπης. Το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει όπερες, μιούζικαλ, ορατόρια, άριες από τα έργα όλων των μεγάλων μουσουργών».
Έχουμε ένα σοβαρό επιστήμονα, πολύγλωσσο, με σπουδές σε Ελλάδα και εξωτερικό, σπουδές εξειδικευμένες στο αντικείμενό του, και ένα καλλιτέχνη με διεθνείς σπουδές και διεθνή καριέρα στη μουσική και το κλασικό τραγούδι.
Το βιβλίο; Το ιστορικό πλαίσιο: Η Τήνος ήταν η τελευταία κτήση των Βενετών στην Ελλάδα. Έπεσε στα χέρια των Τούρκων πολύ αργά, το 1715, Η μέχρι τότε πρωτεύουσά της, ήταν το Εξώμβουργο, κρυμμένο στα βουνά. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι κάτοικοί της μετακόμισαν και έχτισαν τη Χώρα. Στη συνοικία της Απάνω Βρύσης κατοίκησαν οι πλούσιοι και αριστοκράτες, οι Βενετοθρεμμένοι, μορφωμένοι, «πολιτισμένοι», ενώ στη συνοικία της Κάτω Βρύσης, οι φτωχοί, ξυπόλητοι, ζητιανόγυφτοι, χωριάτες, αμόρφωτοι. Μεταξύ των δυο κόσμων υπήρχε ένα χάσμα αγεφύρωτο, μια αντιπάθεια και μια σιχασιά, παρά την αναγκαστική συνύπαρξη πολλές φορές, αφού το υπηρετικό προσωπικό, οι δούλες, οι παραγιοί, οι εργάτες, κλπ, των Απανωβρυσιωτών, ήταν Κατωβρυσιώτες.
Η Απάνω Βρύση βαθμηδόν παρήκμασε οικονομικά, πέρασαν τα παλιά μεγαλεία, οι κάτοικοί της ήταν πια με τα χρόνια ξεπεσμένοι πρώην πλούσιοι. Το κεντρικό σημείο στο βιβλίο, το κυρίαρχο, είναι το Κάστρο, που είναι το προγονικό σπίτι του συγγραφέα. Εκεί διαδραματίζονται τα περισσότερα γεγονότα, οι περισσότερες ιστορίες. Στο Κάστρο ζουν, ή το επισκέπτονται ένα τσούρμο γυναικών, σόγια, και γνωστές από τον κύκλο των γυναικών της Απάνω Βρύσης, οι Καστρωμένες. Πολλές είναι απάντρευτες μεγαλοκοπέλες, άλλες χήρες, ή άκληρες. Το βιβλίο καταλήγει να περιγράφει μια κοινωνία γυναικών. Ο συγγραφέας συνειδητά, με ένα τρόπο μαγικό, σχεδόν εξαφανίζει τους άντρες, που μόνο ως αχνές φιγούρες και πότε – πότε κάνουν μια υποτυπώδη παρουσία.
Περιγράφει τη ζωή των γυναικών, τις ασχολίες τους, τα χούγια τους, τις εμμονές τους, τις έχθρες τους, τις κουβέντες τους, πάντα σε σχέση με τις ανάλογες ζωές των παρακατιανών, που μπλέκονταν στη ζωή του Κάστρου. Με μια ματιά κωμική, χιουμοριστική, και τόσο διαπεραστική. Με μεγάλη ελευθερία και με ένα αληθινό αίσθημα απόλαυσης. Σε ιστορίες αυτόνομες μεν, που ο ίδιος τις ονομάζει αφηγήματα, αλλά με πρωταγωνίστριες πάντα από το γνωστό κύκλο των Απανωβρυσιωτισσών, οι οποίες εναλλάσσονται ως ηθοποιοί για τις ανάγκες ενός έργου. Κάθε ιστορία ένα καθηλωτικό γεγονός. Ο λόγος περίτεχνος, οι λέξεις τηνιακές μα και τόσο οικείες, οι λεπτομέρειες εντυπωσιακές, ο στόχος πάντα η σάτιρα, το αβίαστο γέλιο, η ψυχαγωγία. Με τρόπο έντιμο. Με απίστευτες περιγραφές και πληροφορίες για μια κοινωνία και μια ζωή άγνωστη σε μας. Με ιδιωματισμούς πυκνούς, που εντάσσονται αρμονικά στη ροή της αφήγησης, με παροιμίες ενσωματωμένες και όχι ξένα σώματα. Χωρίς καμιά ωραιοποίηση και χωρίς καμιά γελοιοποίηση. Διαβάζεις, αλλά νομίζεις ότι βλέπεις κινηματογράφο. Τι Φελίνι, και Μπερτολούτσι, τι Τορνατόρε και Μπενίνι. Τι Αριστοφάνης. Εδώ έχουμε τον Αριστοφάνη τον Τήνιο. Το έργο σε καθηλώνει με τη ζωντανή απεικόνιση των στιγμών, των προσώπων, του ψυχικού τους κόσμου. Με ένα οξυδερκέστατο βλέμμα, για την εύγλωττη λεπτομέρεια.
Κύρια ασχολία και θρησκεία των Καστρωμένων, το κουτσομπολιό. Ιέρειες της θρησκείας οι κουτσομπόλες. Τέτοιες, που σε κανένα μέρος του κόσμου, ούτε ευδοκίμησαν, ούτε θα ευδοκιμήσουν.
Οι δούλες, με την πλούσια ταξινόμηση. Τσάκνα, τσακνοτσούκαλα, κλέφτρες, μαζώχτρες, ντεμπέλες, ξένα μπαλώματα, παρακαθίστρες, ξεβράκωτες, χαμηλοβλεπούσες, μάισσες, αγγειοχύστρες, κωλοσφούγγια.
Οι κουτσομπόλες με την δική τους ιεραρχική τάξη και σειρά. Πανούδες, κτάλες, νόβες, ξομπλιάρες, φαρμακίτρες, σκουλιόπετρες, ή σκατοχούλιαρα, κάργες, πουρδοσφυρίχτρες, ή σαλιάρες, σέρφες ή αγαπιανές, μαμούνες, ραπάνες και γλωσσοραπάνες, λαώνες, καπρώνες, σκορδούλες, ή σκορδοπυρωμένες, αγγειούδαινες, αναχιντρωμένες ή τσακμακόπετρες, αχινίτσες, αχινιάρες, καυλοράπανα.
Και μετά οι ιστορίες, η αγαλλίαση, η ψυχαγωγία. Το κουτσομπολιό στην εκκλησία, τα ξεματιάσματα εν χορώ στο θεατράκι του Κάστρου, οι σκηνές στο πορνείο με τις παρακαθίστρες που έβλεπαν τα δρώμενα μέσα απ’ τον τρύπιο τσατμά, το ντύσιμο της νεκρής και ο διαγκωνισμός για τη μοναδική άσπρη τρίχα την τυχερή στο επίμαχο, η κλανιόλα και οι οδηγίες χρήσης, οι γριές που δεν πέθαιναν ποτέ, η φαρμακοτέτοια που ξεπάστρευε τους άντρες τον ένα μετά τον άλλον, οι μέθοδοι ξελιποθυμίσματος της χοντρής, η μάγισσα και το άντρο της μαγγανείας, τα σκατοταγίσματα, τα μάγια, οι κατάρες, οι εκτρωσούδες μπουφαρίστρες, τα φίλτρα νεότητας, τα λουκετώματα της Μεγάλης Παρασκευής, τα τεχνητά πέη, η σχολάρχις Υπατία, οι αλόγες, οι γατοπνίχτρες… Σταματώ.
Ο συγγραφέας άριστος χειριστής του λόγου και της αφήγησης, ξετυλίγει μεθοδικά, με υπομονή και ευχέρεια έμπειρου τεχνίτη, όλες τις ιστορίες, που είναι μαζί ιστορικό και ανθρωπολογικό χρονικό, ηθογραφία εποχής και λαογραφική έρευνα, γλωσσολογική διατριβή και θεατρικά δρώμενα μεγάλης ποιότητας. Είναι ταυτόχρονα σενάριο για κωμωδία εποχής, και κινηματογράφος νοσταλγίας, όπως αυτός ο ωραίος ιταλικός, των μεγάλων δημιουργών.
Η κοσμοπολίτικη και πολυπολιτισμική Τήνος της Βενετοκρατίας, η μεγαλοαστική ζωή των ελληνικών και ευρωπαϊκών οικογενειών της, μεταφέρεται έστω σαν φάντασμα στην Τήνο του μεσοπολέμου, και στην Απάνω Βρύση, απαλλαγμένη από τα ενδύματα της μεγαλοπρέπειας, αλλά διατηρώντας όλο το πνεύμα της και κυρίως διατηρώντας όλα τα χαρακτηριστικά, της μοναδικότητας. Από ένα άνθρωπο που ναι μεν είναι προικισμένος εκ θεού, που λένε, με την τέχνη του λόγου, αλλά ίσως αυτή του η ικανότητα να μην έφτανε, αν δεν υπήρχε αυτή η έκδηλη σε όλο το έργο, σε κάθε γραμμή του έργου, αγάπη για την Τήνο και τους ανθρώπους της. Μόνο ένας που αγαπά τόσο τους ανθρώπους, και μπορεί να ταυτιστεί μαζί τους, μπορεί και να τους διακωμωδήσει, να σαρκάσει και να αυτοσαρκαστεί.
Ο συγγραφέας Αντώνης Συριανός έχει βαθιά γνώση της Τηνιακής γλώσσας, κι αυτό δεν μπορεί να γίνει μόνο ζώντας με ανθρώπους που μιλούν τα Τηνιακά. Προϋποθέτει και ενασχόληση σοβαρή, και μελέτη δηλωμένη και άδηλη. Έχει ματιά μεγάλου σκηνοθέτη, με εστίαση στη λεπτομέρεια, για να εστιάσεις όμως στη λεπτομέρεια, πρέπει να γνωρίζεις το θέμα καλά. Πώς μπορεί να ξέρει ένας κοσμοπολίτης διεθνής καλλιτέχνης τα μυστικά, τα χίλια μυστικά της μαγείας και μαγγανείας, των αιώνων της βενετοκρατίας και τουρκοκρατίας στην Τήνο, που περιγράφονται στο βιβλίο, μέσα από τις ιστορίες του; Ή πώς μπορεί να ξέρει και να περιγράφει σαν αυτόπτης μάρτυς, όλα τα μυστικά του κουτσομπολιού, με αυτές τις γαργαλιστικές εικόνες, που είναι σαν να τις φέρνει μπρος στα μάτια μας με μεγεθυντικό φακό; Πώς μπορεί να περιγράφει τόσο πειστικά, απ’ τη μια τη μεγαλοαστική ζωή του παρελθόντος με τις ανθούσες επιχειρήσεις, και εμπορικές ενασχολήσεις στην Πόλη και στη Σμύρνη, τα πλούσια σπίτια, τους πίνακες ζωγραφικής, τα πιάνα, τα χαλιά, τα χρυσαφικά τους, τις τουαλέτες των γυναικών, τα χρυσά ρολόγια, τα καπέλα τους, τα πανάκριβα κινέζικα βάζα τις φουρφουρένιες πορσελάνες, τις πανάκριβες λάμπες, τις οικογενειακές και κοσμικές συγκεντρώσεις, τις υπηρέτριες, τους βοηθούς, τους παραγιούς, τις νταντάδες.
Κι απ’ την άλλη, το σκιάχτρο, την καρικατούρα αυτής της ζωής, το Κάστρο και την Απάνω Βρύση, τις φαρμακωμένες αλλά τετραπέρατες γεροντοκόρες, την κοινωνία των γυναικών που έχουν παραγκωνισθεί, την υπερηφάνεια και το ήθος τους, την πληγωμένη τους ταυτότητα, ο θεατράκι του Κάστρου, τις ιταλικές κυρίως μουσικές τους, τις μαγειρικές τους, τις αποθήκες τους και τα κελάρια τους, τις υπεραναπτυγμένες άμυνές τους μέσα απ’ το κουτσομπολιό και τη σάτιρα, που φθάνουν σε επίπεδα επιστημοσύνης, την πίκρα και θλίψη που μεταδίδεται στον αναγνώστη γι’ αυτές τις χαμένες ζωές, μαζί με το αβίαστο γέλιο, το χιούμορ, και τις μεγαλοφυείς συλλήψεις των περιγραφομένων εικόνων. Τα λεγόμενα απ’ τις ξεπεσμένες αριστοκράτισσες για την πλέμπα, στο στόμα κάποιου σύγχρονου ίσως να λογοκρίνονταν από τους θιασώτες του πολιτικώς ορθού, αλλά πολλοί από μας με κρυφή χαρά ίσως να τα υιοθετούσαμε κάποια στιγμή, μέσα στην ανυπόκριτη αλήθεια που κουβαλάνε. Κι ας μην είμαστε αριστοκράτες, πρώην και νυν. Και το ανάποδο, η δηλητηριώδης συμπεριφορά των παρακατιανών, αντίδραση στην καταπίεση αιώνων, ίσως μας εύρισκε σύμφωνους, έστω κρυφά σύμφωνους.
Πώς μπορεί κάποιος που δεν έζησε εκείνη την εποχή, να ψυχογραφήσει μια μεγαλοκοπέλα ας πούμε, να εισδύσει ως τα ενδότερα υποστασιακά βάθη της ψυχής της, να μας αποκαλύψει τις σκέψεις της και τα συναισθήματά της; Ο Συριανός μπορεί. Και μπορεί γιατί είναι μεγάλος συγγραφέας. Αυτή είναι η απάντηση.
Δεν γνωρίζω ειλικρινά αν η Τήνος έχει βγάλει πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, συγγραφείς, λογοτέχνες. Πολλοί ή λίγοι, η αξία όλων, πάντα φαίνεται στο μέλλον. Όμως από τώρα μπορούμε να πούμε ότι έχει βγάλει ένα μεγάλο λογοτέχνη. Τον Αντώνη Συριανό.
Στ. Τραγάρας
