Αφιέρωμα στις Κυκλάδες (National Geographic Traveler–Italia, Μάρτιος-Μάιος 2020)
Κείμενο: Μαρία Ατματζίδου
ΤΗΝΟΣ
Υπάρχει ένα κυκλαδίτικο νησί που συνταιριάζει απόλυτα την παραθαλάσσια ομορφιά με τους αμέτρητους ορεινούς παραδοσιακούς οικισμούς, το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο με τις τέχνες και τα αριστουργήματα της αρχιτεκτονικής και της μαρμαροτεχνίας. Το όνομά του: Τήνος.
Μπαίνοντας στο λιμάνι του 4ου μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων, το πρώτο που βλέπεις από μακριά είναι η μεγαλοπρεπής Εκκλησία της Ευαγγελίστριας και το επιβλητικό Καμπαναριό της να δεσπόζει στην κορυφή του λόφου. Μας προστατεύει η Παναγιά, άκουσα πολλές φορές από Τηνιακούς φίλους. Δεν είναι τυχαίο ότι από τότε που βρέθηκε η εικόνα της, στις 30 Ιανουαρίου του 1823, και με την οικοδόμηση του ιερού ναού, ο προσκυνηματικός τουρισμός έδωσε πνοή στον τόπο. Ορδές προσκυνητών, από όλα τα μέρη του κόσμου, συρρέουν όλο το χρόνο και ιδιαίτερα στη μεγάλη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου. Πολλοί μάλιστα, έχοντας κάνει τάμα, πηγαίνουν από το λιμάνι μέχρι την εκκλησία γονατιστοί, πάνω στον ντυμένο με κόκκινη μοκέτα διάδρομο που έχει φτιαχτεί ειδικά γι’ αυτό το σκοπό. Όμως η Τήνος, παρόλο που από την αρχαιότητα ακόμη ήταν σημαντικό θρησκευτικό κέντρο, δεν είναι μόνο αυτό. Είναι πάνω από όλα ένα νησί με έμφυτη θαρρείς ζωντάνια και έντονη δημιουργική έκφραση, και εκπέμπει μία ενέργεια που σε διαπερνά. Αναρωτιέμαι μήπως είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι που θέλοντας να κρατήσουν μακριά τους ταξιδιώτες κρατούν κρυφούς τους πολύτιμους θησαυρούς του νησιού. Ποιοι είναι αυτοί; Μα, φυσικά, τα χωριά της ενδοχώρας.
Το οδοιπορικό μου στην Τήνο ξεκίνησε μια μέρα του Οκτώβρη. Τα χωριά της Τήνου, -με ορθόδοξους ή καθολικούς κατοίκους, ή και με συνδυασμό των δύο-, μας περίμεναν, κι αυτό μου προκαλούσε μία ενθουσιώδη αδημονία. Πρώτος Σταθμός: τα Δυο Χωριά. Ανεβαίνεις τα σκαλοπάτια προς το χωριό, κάνεις τη βόλτα σου στα σοκάκια, και φτάνεις στην πανέμορφη φιλόξενη πλατεία με τα πανύψηλα πλατάνια, περιτριγυρισμένη από φροντισμένα σπίτια και τους κατοίκους να σε καλωσορίζουν. Επόμενος προορισμός το Αρνάδος. Εδώ βρίσκεται η Μονή Κεχροβουνίου, αφιερωμένη στην Αγία Πελαγία, που οραματίστηκε την εικόνα της Παναγίας και οδήγησε τους βοσκούς στην τοποθεσία που βρέθηκε. Στην είσοδο του μοναστηριού μοσχομυρίζουν τα βότανα του Λευτέρη. Και τι δεν είχε. Τσάι του βουνού, φασκόμηλο, κάπαρη και καπαρόφυλλα, λεβάντα κι θρούμπι, χαμομήλι και λαγοκοιμηθιά (παναγιώχορτο), και μέλι θυμαρίσιο και συκαλάκια πεντανόστιμα.
Συνεχίζοντας προς τα Μέσα Μέρη, φτάνουμε στη Στενή, το 3ο σε πληθυσμό χωριό της Τήνου, που ονομάζεται έτσι λόγω της στενότητας του δρόμου. Αρχίζουμε να κατεβαίνουμε το δρόμο (από ένα σημείο και μετά έχει περίπου 4 χλμ. χωματόδρομο) προς Λειβάδα, την περιοχή που προστατεύεται από το Δίκτυο Natura. Η άγρια ομορφιά του τοπίου σε αυτήν τη μη οργανωμένη παραλία, οι σμιλεμένοι βράχοι από τους αέρηδες και τα κύματα, το τρεχούμενο νερό που έρχεται από τη ρεματιά και καταλήγει στη θάλασσα, δημιουργώντας έναν ξεχωριστό υδροβιότοπο για πάπιες, χήνες, κύκνους και χελώνες, σου δημιουργούν το συναίσθημα της πλήρους απομόνωσης σε ένα τοπίο μοναδικό. Η απομόνωση βέβαια έχει και το τίμημά της: δεν πιάνει σήμα στο κινητό, μόνο το διεθνές νούμερο επείγουσας ανάγκης. Και καθώς η θάλασσα είναι άγρια εδώ, θέλει μεγάλη προσοχή, κι όταν έχει βοριά δεν κατεβαίνεις καν γιατί δημιουργούνται δίνες κι είναι επικίνδυνο το κολύμπι. Εδώ κοντά βρίσκεται και το Πλατύ, η ρεματιά που ουσιαστικά αποτελεί το φινάλε όλων των περιπατητών-πεζοπόρων που φτάνουν σε οργανωμένες ομάδες και ξεκουράζονται κάτω από τα πλατάνια 150-200 χρόνων. Όλη η περιοχή μοσχομυρίζει μάραθο και θυμάρι.
Αφήνοντας πίσω μας τον όρμο Λειβάδα ξεκινάμε το γύρο του Τσικνιά, του ψηλότερου βουνού της Τήνου, με υψόμετρο 714 μ., στην κορυφή του να δεσπόζει το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Πολλοί είναι οι μύθοι που συνδέονται με τον Τσικνιά. Ένας από αυτούς αναφέρεται στις θυσίες ζώων που γίνονταν από τους πιστούς προς το Θεό Αίολο, και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι οι βοριάδες πάντα χτυπούν ανελέητα τον τόπο αυτό και η κορυφή του βουνού πολλές φορές κρύβεται μέσα από ομιχλώδη σύννεφα. Το απόκρημνο επιβλητικό τοπίο με τη θαμνώδη βλάστηση και θέα το απέραντο γαλάζιο προκαλεί θαυμασμό και δέος στον ταξιδιώτη. Κάτω στη θάλασσα, πάνω σε έναν μεγαλειώδη γκριζωπό βράχο, στέκεται αγέρωχος ο Φάρος της Λειβάδας ή του Παπάργυρα, αναδύοντας μία αυτάρκη μοναξιά και κάνοντας διάλογο μόνο με τα πλοία που περνούν στο μακρινό ορίζοντα.
Το τοπίο ανεμοδαρμένο και απόκρημνο γύρω από τον Τσικνιά. Η διαδρομή είναι γύρω στα 6 χλμ. χωματόδρομος, που καλύτερα να ταξιδέψεις με τζιπ. Μόνο κατσίκια βλέπεις να ανεβοκατεβαίνουν άφοβα τις πλαγιές. Με θέα προς τη Μύκονο και την ιερή Δήλο, συνεχίζουμε προς την Παναγία Φανερωμένη, ένα από τα δισυπόστατα μοναστήρια του νησιού, όπου η Καθολική Εκκλησία συνυπάρχει αρμονικά με την Ορθόδοξη. Πάνω από 1.000 είναι οι εκκλησίες, καθολικές και ορθόδοξες, και τα ξωκκλήσια που έχουν δηλωθεί και στολίζουν με τη λιτή αρχοντιά τους το νησιωτικό τοπίο. Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο, συνεχίζουμε για τον Βράχο του Εξώμβουργου, έναν εντυπωσιακό σχηματισμό που φτάνει σε υψόμετρο τα 640 μ., ο οποίος κατοικήθηκε από την Εποχή του Χαλκού όταν κτίστηκε το Κυκλώπειο Τείχος. Στο Ξώμπουργκο (όπως το λένε οι ντόπιοι) ζητούσαν καταφύγιο οι κάτοικοι σε διάφορες ιστορικές περιόδους, για να αποφύγουν τις επιθέσεις των κατακτητών και των πειρατών. Κατά την Ενετοκρατία κτίστηκε και το καλά οχυρωμένο Φρούριο που ονομάστηκε «Κάστρο της Αγίας Ελένης». Σήμερα ο χώρος είναι επισκέψιμος και από την κορυφή του Κάστρου απολαμβάνεις μία μοναδική θέα. Ο βράχος προσφέρεται πέρα από πεζοπορία και για οργανωμένη αναρρίχηση, μάλιστα πολλοί επισκέπτες έρχονται γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό. Και, φυσικά, πηγαίνουν και στον Βόλακα ή Βωλάξ. Τον επόμενο προορισμό μας.
Ο Βόλακας είναι μία ιστορία από μόνος του. Τεράστιοι, εντυπωσιακοί ογκόλιθοι, είναι διάσπαρτοι σε ένα τοπίο που παραπέμπει σε μύθους με Τιτάνες, Κύκλωπες και Γίγαντες. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να βρέθηκαν όλοι αυτοί οι γιγαντιαίοι σχηματισμοί, τόσο στρογγυλεμένοι και τόσο επιβλητικοί, όλοι μαζί σε αυτόν και μόνο τον τόπο; Κάποιες επιστημονικές εξηγήσεις μιλούν για την αποσάρθρωση του γρανίτη και τη διάβρωση, όμως οι μύθοι καλά κρατούν. Γύρω τους έχει ανεγερθεί ένας από τους πιο γραφικούς οικισμούς του νησιού, με πλακόστρωτα καλντερίμια, κάτασπρα σπίτια με γαλάζια πορτοπαράθυρα και λουλουδιασμένες αυλές, εξαιρετικές μαρμάρινες λεπτομέρειες σε βρύσες και υπέρθυρα. Η αισθητική εδώ απογειώνεται. Ένα ασπροβαμμένο ποδήλατο κρεμασμένο στον εξωτερικό τοίχο ενός σπιτιού που χρησιμεύει ως γλάστρα με γεράνια. Κι ένα ζευγάρι ολόλευκα παπούτσια να φιλοξενούν κι αυτά λουλούδια. Σαν να θροΐζει ένας δημιουργικός ψίθυρος ανάμεσα στα σπίτια, με στίχους από ποιήματα και τραγούδια γραμμένους από το χέρι ευαίσθητων ψυχών πάνω σε τοίχους και πόρτες εγκαταλελειμμένων σπιτιών. Το μικρό ανοικτό θέατρο, φτιαγμένο από πέτρα και μάρμαρο, μοιάζει να έχει φυτρώσει πάνω στους βράχους. Περίτεχνα καλάθια στολίζουν τις πόρτες, καθώς οι κάτοικοι του χωριού φημίζονται για την καλαθοπλεκτική τέχνη, μια παράδοση που κρατά χρόνια τώρα.
Ένα άλλο ιδιαίτερο χωριό του νησιού, και ταυτόχρονα το μεγαλύτερο, είναι ο Πύργος: ένα υπαίθριο μουσείο μαρμαροτεχνίας. Μαρμάρινα κομψοτεχνήματα στα υπέρθυρα και τα περίθυρα, στα σπίτια, στις βρύσες, στα καλντερίμια, στις εκκλησίες, μέχρι και στα σύγχρονα μαγαζιά με τις πολύ προσεγμένες δημιουργίες: από ρούχα έως διακοσμητικά και σουβενίρ. Περπατώντας στα γραφικά σοκάκια φτάνεις στην κεντρική πλατεία με την εντυπωσιακή μαρμάρινη κρήνη, τα πολυάριθμα χρωματιστά τραπέζια και καρέκλες από τα καφενεία και την ταβέρνα, και τον τεράστιο πλάτανο που ρίχνει τη μεγαλοπρεπή σκιά του από το 1869 (!). Η επίσκεψη στο καλοδιατηρημένο σπίτι-μουσείο που έζησε ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς, με τα προσωπικά του είδη άθικτα και μερικά από τα σημαντικά του γλυπτά, δίνει την εικόνα μίας άλλης εποχής όσον αφορά στη δημιουργική εκφραστικότητα που χαρακτήριζε –και συνεχίζει να χαρακτηρίζει- ολόκληρο το νησί. Το ίδιο σημαντική είναι και η επίσκεψη στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, ένα σύγχρονο και πολύ καλά οργανωμένο Μουσείο, λίγο έξω από το χωριό, που παρουσιάζει με μοναδικό τρόπο την τεχνολογία του μαρμάρου, καθώς και σημαντικές εκφράσεις της μαρμαροτεχνίας με αυθεντικά αντικείμενα. Άλλωστε, η Τήνος φημίζεται για το λευκό και το περίφημο πράσινο μάρμαρο: τηνιακό μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμηση της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία και της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, και ακόμη πιο παλιά για τα ιερά της Δήλου και άλλους λατρευτικούς χώρους σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η τηνιακή μαρμαροτεχνία, με αδιάλειπτη παρουσία και εξέλιξη από την αρχαιότητα έως σήμερα, αποτελεί στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της UNESCO. Mνημεία μίας ζωντανής παράδοσης είναι επίσης οι περιστεριώνες-κομψοτεχνήματα,το σήμα κατατεθέν της Τήνου. Κάποτε το νησί εξήγε το κρέας των περιστεριών σε πολλά μέρη του κόσμου καθώς θεωρούνταν ένα ακριβό έδεσμα λόγω της θρεπτικής τους αξίας. Με τον πιο παλιό να χρονολογείται γύρω στο 1700, οι περιστεριώνες της Τήνου είναι εκατοντάδες και ο καθένας τους είναι μοναδικός.
Τα χωριά της Τήνου που συναντήσαμε στο δρόμο μας δεν έχουν τέλος. Γεμάτα ζωντάνια, πολιτιστικά δρώμενα, χορούς και πανηγύρια, παραδοσιακές γιορτές με συνοδεία βιολιών και μουσικής και κεράσματα για όλους, όπως η Γιορτή της Αγκινάρας (αρχές Μαΐου στην Κώμη), η Γιορτή του Μελιού (15/9, στο χωριό Κάμπος), η Γιορτή της Κάππαρης (Αύγουστος, στο χωριό Πορταριά), κ.α. Ποιος θα το περίμενε σε νησί, που παραδοσιακά η ζωή εκτυλίσσεται κυρίως στα παραθαλάσσια μέρη, τα ορεινά χωριά να είναι ο κόμβος όλης της δραστηριότητας και ταυτόχρονα να διατηρούν αναλλοίωτες τις παραδόσεις και τις φυσικές τους ομορφιές. Δύο από αυτά ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους και καθώς είναι κτισμένα αμφιθεατρικά προσφέρουν πανοραμική θέα στο Αιγαίο: η Καρδιανή και τα Υστέρνια. Τρεχούμενα νερά και πλούσιο πράσινο σε συνδυασμό με τα πλακόστρωτα σοκάκια και τις καμάρες, καθώς και τις τρεις εκκλησίες, ορθόδοξες και καθολικές, δημιουργούν στην Καρδιανή ένα τοπίο τόσο μαγευτικό που δύσκολα το εγκαταλείπει κανείς. Η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στα Υστέρνια και η πλατεία με τον γέρικο πλάτανο, τα σπίτια, τα αγάλματα, τα σκαλιά, όλα από μάρμαρο ή διακοσμημένα από μαρμάρινες λεπτομέρειες, το μουσείο Υστερνιωτών Καλλιτεχνών, όλα δίνουν τον τόνο σε ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Τήνου. Πριν φτάσουμε όμως σε αυτά, κατευθυνθήκαμε προς τα λατομεία Μαλί-Κουμελά, και κατεβήκαμε μία δύσκολη και απόκρημνη διαδρομή μέχρι –κρατάτε μυστικό;– την παραλία του Κουμελά. Ένας μικροσκοπικός κολπίσκος, περιτριγυρισμένος από βράχους, με λιγοστά σπίτια μπροστά στην παραλία, μετρημένα στα δάκτυλα του ενός χεριού. Δυο τρία αρμυρίκια για σκιά, που σίγουρα θα γεμίσουν από κόσμο αν… το μυστικό μας μαθευτεί. Απομεσήμερο φτάσαμε και η σιωπή ήταν εκκωφαντική. Μόνο το κύμα της θάλασσας ακουγόταν, σαν νανούρισμα. Ξαφνικά, ο παράδεισος απέκτησε μορφή.
Στον Άγιο Φωκά, έναν άλλο παράδεισο, πιο κοσμοπολίτικο αυτή τη φορά, μόλις 5 λεπτά με όχημα από τη Χώρα, η βραβευμένη με γαλάζια σημαία παραλία αποτελεί πόλο έλξης για μικρούς και μεγάλους. «Πριν τέσσερα χρόνια πρωτοήρθα στο νησί κι από τότε είπα θα ξανάρθω και θα μείνω μόνιμα. Εδώ αναπνέω καλύτερα, νιώθω το αίμα να κυλάει στις φλέβες μου» μου είπε ο Ευριπίδης Αποστολίδης, ένας από τους ιδιοκτήτες της Μαραθιάς, του εστιατορίου-beach bar στον Άγιο Φωκά. Ό,τι γεύτηκα στη Μαραθιά ήταν μία γαστριμαργική απόλαυση: ρωφός ωρίμανσης καπνιστός με μάραθο ψητό, κολοκυθοσαλάτα δροσερή, πίτα στον ξυλόφουρνο, πέτρωμα-λευκό τυρί Τήνου με ντομάτα, ψητό καλαμάρι, και τέλος παγωτό αμυγδαλωτό και μπισκότο χαλβάς. Κάτι ιδιαίτερα συμβαίνει στην Τήνο –και στις Κυκλάδες γενικότερα- με την τοπική κουζίνα. Το tinos food paths, μία πρωτοβουλία νέων ανθρώπων που αγαπούν την καλή μαγειρική, πραγματοποιεί δράσεις το Μάιο,όπου Τηνιακοί μάγειροι δημιουργούν ευφάνταστα πιάτα με ντόπια υλικά, ενώ στο νησί συρρέουν σεφ από όλη την Ελλάδα για να ανταλλάξουν καλές πρακτικές.
Η πιο ωραία μέρα ανέτειλε όταν θα έφευγα από το νησί. Οκτώβρης και η θάλασσα λάδι. Το «νησί του Αιόλου», με τα γνωστά μελτέμια του Αυγούστου, λες και είχε κάνει συμφωνία με τον άλλο θεό, τον Ποσειδώνα, να με κάνουν να αλλάξω γνώμη. Μια τελευταία βουτιά στην παραλία του Σκυλαντάρ, πριν φύγω για τη Χώρα ήταν ένας πειρασμός στον οποίο δεν μπόρεσα –και δεν ήθελα- να αντισταθώ. Τελικά η Τήνος είναι για όλες τις εποχές. Και για όλα τα γούστα. Τι άλλο να ζητήσει κανείς;
Ευχαριστήριο Σημείωμα
Θερμές ευχαριστίες στο Δήμο Τήνου, την κυρία Τζίνα Αλλοιμόνου, Αντιδήμαρχο Τουρισμού και τον κ. Γιώργο Κόγκο, Πρόεδρο Δημοτικής Κοινότητας Τήνου και Αντιπρόεδρο Τουρισμού και Πολιτισμού. Επίσης, ευχαριστίες στο Porto Holidays Apartments για τη φιλοξενία.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Πώς να φτάσετε
Με συμβατικό πλοίο από τον Πειραιά (περ. 4.50-5 ώρες) ή με συμβατικό από τη Ραφήνα (περ. 4 ώρες) ή με Highspeed (περ. 2 ώρες)από το Λιμάνι του Πειραιά. Η Τήνος είναι ιδανική για island hopping (μετάβαση από νησί σε νησί), καθώς υπάρχει καλή ακτοπλοϊκή σύνδεση και με άλλα νησιά των Κυκλάδων.
Πού να μείνετε
Υπάρχουν πολλές επιλογές. Μπορείτε να μείνετε είτε σε ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια ή διαμερίσματα/bungalows δίπλα στη θάλασσα (έμεινα αρκετές φορές στο Golden Beach στον Άγιο Φωκά, και αυτή τη φορά στο Porto Holidays Apts and Rooms στον Άγιο Ιωάννη Πόρτο) ή στα πανέμορφα χωριά της Τήνου. Περισσότερες πληροφορίες στο https://www.e-kyklades.gr/travel/tourism/tinos_accommodation?lang=en.
Πού να κολυμπήσετε
Άγιος Φωκάς, Σάντα Μαργαρίτα, Υστέρνια, Λυχναφτιά, Παχιά Άμμος, Αγία Θάλασσα, Ρόχαρη, Καλύβια, Άγιος Πέτρος, Σκυλαντάρ/Λαούτι, Άγιος Σώστης, Αγία Κυριακή, Άγιος Ιωάννης Πόρτο, Καντάνι και Απηγανιά με περπάτημα, Κολυμπήθρα (ιδανική για Surfers), Άγιος Ρωμανός, Κιόνια (μπροστά από το ξενοδοχείο Tinos Beach). Εναλλακτικές δραστηριότητες: πεζοπορία σε σηματοδοτημένα μονοπάτια, αναρρίχηση (Αθλητικός Σύλλογος Αινείας, http://www.asaineias.com/), ψάρεμα, ποδηλασία, ιππασία και ταξίδια με πλοιάρια γύρω από το νησί.
Πού να φάτε και να διασκεδάσετε
Δυο Χωριά: Πέτρινο Καφέ στο δρόμο, Καπάκι και Διπλό Καπάκι πάνω στο χωριό. Αρνάδος: Αρνάδος, από τις πιο παλιές ταβέρνες του νησιού, με θέα στο Αιγαίο. Μπεε, καλή ψησταριά με ντόπια κρέατα. Εναλλακτικά, μπορείτε να κανονίσετε ένα ιδιωτικό δείπνο και να γευτείτε τοπικό κρασί στο παραδοσιακό οινοποιείο Ballis. Όρμος Υστερνίων: Θαλασσάκι με εξαιρετικές θαλασσινές λιχουδιές υψηλής γαστριμαργικής απόλαυσης. Άγιος Φωκάς: Μαραθιά. Χώρα: Αρόδο για φαγητό και γλυκό, Το κουτούκι της Ελένης, Μύρτιλο bistrot, Μονοπώλιο café, Μεταξύ μας στα σοκάκια της Χώρας, Η μαλαματένια, το Μικρό Café και Άρτζης bistrot wine bar. Για κοκτέιλ και νυχτερινή διασκέδαση στο μπαρ Αργοναύτης και αργά τη νύχτα στο μπαρ Κάκτος.
Τοπικά εδέσματα και προϊόντα
Παραδοσιακά τυριά και τυροκομικά, όπως πέτρωμα, στρογγυλό, κοπανιστή και γραβιέρα (Πρατήριο του Αγροτικού Συνεταιρισμού Τήνου, Χώρα), θυμαρίσιο μέλι, ρακόμελο, τσιμπητά, παστέλια σε λεμονόφυλλα, κάπαρη, ντομάτες λιαστές. Δοκιμάστε επίσης τις μπύρες (η Νήσος (Nissos) είναι η πιο γνωστή και μπορείτε να επισκεφτείτε το ζυθοποιείο στη Βαγιά) και τα κρασιά που παράγονται στην Τήνο.
