του Μάνθου Πρελορέντζου
Στο λόφο του Πασακρωτηρίου βρίσκεται το γνωστό σε όλους μας μνημείο Τηνιακών πεσόντων των δύο βαλκανικών πολέμων (1912-1913). Θεωρείται ένα παντηνιακό μνημείο αφού αναφέρονται οι πεσόντες από όλους τους δήμους εκείνης της εποχής, οι οποίοι ήταν ο Δήμος Τήνου, Δήμος Περαίας, Δήμος Σωσθενίου και Δήμος Πανόρμου.
Συγκεκριμένα είναι ένα τετράπλευρο μνημείο με μια μαρμάρινη πυραμίδα στην κορυφή, που θυμίζει κάπως αρχαιοελληνικό τύμβο.
Στην βορεινή πλευρά υπάρχει μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων από τον Δήμο Πανόρμου με μια μαρμάρινη επιγραφή στην κορυφή που γράφει “Τεθνάμεναι γαρ καλόν επί προμαχούσι πεσόντα άνδρ’ αγαθόν περί ή πατρίδι μαρνάμενον”
Στην ανατολική πλευρά υπάρχει μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων από τον Δήμο Τήνου με μια μαρμάρινη επιγραφή στην κορυφή που γράφει “ΑΘΑΝΑΣΙΑ 1912-1913”.
Στην νότια πλευρά υπάρχει μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων από τον Δήμο Σωσθενίου (δυστυχώς πολλά από αυτά έχουν φθαρεί από τον χρόνο), με μια μαρμάρινη επιγραφή στην κορυφή που γράφει ” Ποτέ δεν χάνεται η Ελλάς δεν σβύνετ’ η ψύχη της Το σάβανο της έμαθε να σχίζη το σπαθί της”.
Ενώ στη δυτική πλευρά υπάρχει μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων από τον Δήμο Περαίας με μια μαρμάρινη επιγραφή στην κορυφή η οποία δυστυχώς έχει φθαρεί σημαντικά και δεν μπορεί να αναγνωστεί.
Το εν λόγω μνημείο στις αναβαθμίδες που υπάρχουν στη βάση του, βρίθει από πληθώρα γκράφιτι κυρίως μεταξύ 1935 και 1965. Ως επι το πλείστον αφορούν σκαλίσματα ονομάτων μέσα σε καρδιές…σημάδια των ερωτευμένων χαρακτών τα οποία τελικά μείνανε στον χρόνο! Όμως ανάμεσα στα δεκάδες αυτά κοινά σκαλίσματα που συναντάμε σχεδόν παντού, υπάρχουν και κάποια ιδιαίτερα σκαλίσματα, δείγματα σίγουρα κάποιων ερασιτεχνών μεν αλλά δεξιοτεχνών παράλληλα μαρμαρογλυπτών.
Σε αυτά τα ιδιαίτερα γκραφιτι διακρίνονται κάποια ζώα, ένα ανδρικό κεφάλι, κάποια πλοιάρια, ένα κύπελλο με διάκοσμο που θυμίζει περιστεριώνα, ένας κύβος, μια κατάρα (τις οποίες τις συναντάμε ως γκράφιτι από τα αρχαία ήδη χρόνια) η οποία αναφέρει ανορθόγραφα “ΟΠΙΟΣ ΤΟ ΣΒΥΣΗ ΝΑ ΣΑΠΗΣΗ”
Όμως τα πιο εντυπωσιακά είναι το σκάλισμα ως σχέδιο του ίδιου του μνημείου, ενώ πολύ κοντά του με ημερομηνία 1955 έχει σκαλιστεί και το μνημείο με τον λέοντα της Αμφίπολης! Πιθανώς από κάποιον Μακεδονίτη που επισκέφθηκε την Τήνο και επηρεάστηκε από το εντυπωσιακό μνημείο του νησιού θέλοντας να αποτυπώσει έτσι και το αντίστοιχο μεγαλειώδες μνημείο του τόπου του.
Το μνημείο στο Πασακρωτήρι θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το πιο σημαντικό, μνημείο του νησιού το οποίο λόγω φυσιολογικής φθοράς των κάθετων μαρμάρινων στηλών του χρήζει σίγουρα ανακαίνισης.
