Πρόεδρος του Σεμιναρίου: Χάρις Κοσμίδης
«Οι ξερολιθιές και οι περιστεριώνες, στην ζωή της Τήνου: χθες και σήμερα»
Από τον Πρόεδρο του Δ.Σ. του Σ.Φ.Π, κ. Ιωάννη Ψάλτη, 30-9-2010
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ : Οι ξερολιθιές
Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι και να συνεχίζουν το έργο των προηγουμένων……………………………………………………………………………………………….
Το έδαφος του νησιού προήλθε από την αποσάθρωση και τον θρυμματισμό των διαφόρων γεωλογικών σχηματισμών, είναι πτωχό σε οργανική ουσία (χούμο), ρηχό και γενικά άγονο στις ορεινές περιοχές (βοσκοτόπια), με πτωχούς υδροφόρους ορίζοντες.
Στις παραλιακές ζώνες , τις ρεματιές και τα υψίπεδα του νησιού το έδαφος έχει προκύψει από προσχώσεις και γενικότερα από μεταφορά σαθρών ιζημάτων όπως αργίλων, ιλύος, άμμων και χαλικιών κατά την τεταρτογενή περίοδο. Τα εδάφη αυτά είναι βαθιά και έφορα.
Τα νερά των χειμάρρων κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων είναι πολύ ορμητικά και προκαλούν συχνά μεγάλες καταστροφές στις καλλιέργειες, όπως συνέβη τον Οκτώβρη του 1976, εξαιτίας της έλλειψης δασών και της μεγάλης κλίσεως των πρανών των ορεινών όγκων.
Το έδαφος είναι ακάλυπτο και εκτεθειμένο στα έντονα καιρικά φαινόμενα, που συνήθως είναι μικρής διάρκειας, γι’ αυτό οι καταιγίδες, οι καταρρακτώδεις βροχές, ισχυροί άνεμοι, το χαλάζι κλπ σαρώνουν τα πάντα και μεταφέρουν κλαστικά υλικά του εδάφους στην θάλασσα. Η θάλασσα πολύ συχνά , βάφεται καστανοκόκκινη από τα έγχρωμα αιωρούμενα συστατικά της αποκομιδής.
Οι ξερολιθιές:
Οι πρόγονοί μας χιλιάδες χρόνια πριν έχοντας βαθιά γνώση του μηχανισμού των μεταβολών της επιφάνειας της γης και για να προστατεύσουν τα λιγοστά χώματα από τις βροχές και τα άλλα καιρικά φαινόμενα έτσι ώστε να μην παρασύρονται στην θάλασσα και το σημαντικότερο για να δημιουργήσουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, μέχρι τις κορυφές των λόφων , εργάστηκαν σκληρά αμέτρητα χρόνια κατασκευάζοντας βήμα προς βήμα, τις γνωστές σε όλους ”πεζούλες” ή ”ξερολιθιές”.
Οι ξερολιθικές κατασκευές βασίζονται σε μια πανάρχαια τεχνική, που συνίσταται στη συνένωση ακατέργαστων πετρών, χωρίς αρμούς, ούτε άμμο, ούτε ασβέστη, ούτε τσιμέντο.
Ξερολιθιά ( ξερός + λίθος) ονομάζεται ο τοίχος από πέτρες χωρίς συνδετικό υλικό, που η ευστάθειά του επιτυγχάνεται με το σφήνωμα μικρότερων πετρών ανάμεσα στις μεγάλες πέτρες.
Από τα πρώτα πράγματα που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη που περιδιαβαίνει τα νησιά των Κυκλάδων, και φυσικά την Τήνο, είναι οι αμέτρητες σειρές των ξερολιθιών, με τη γεωμετρική τους διάταξη προσαρμοσμένη στην γεωλογική ιδιομορφία του χώρου, τις πέτρινες ραχοκοκαλιές που ακολουθούν τις ισοϋψείς καμπύλες.
Οι ξερολιθιές πέρα από την πρακτική χρησιμότητα τους για την προστασία των επικλινών εδαφών από τη διάβρωση ή τη δημιουργία καλλιεργήσιμης γης ή ακόμα την οριοθέτηση των ιδιοκτησιών, αποτελούν αξιόλογα δείγματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής και της σοφίας των προγόνων μας.
Μια πρώτη εκτίμηση της συσσωρευμένης επένδυσης στο ανθρωπογενές περιβάλλον της Τήνου φέρνει στο φως ένα τιτάνιο έργο, που χρειάστηκαν αιώνες για να ολοκληρωθεί και μια αγωνιώδη προσπάθεια για συντήρηση και ανανέωση από τότε και μέχρι τις μέρες μας.
Η τέχνη της κατασκευής ξερολιθικών κατασκευών μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά , από τον πατέρα στα παιδιά του .
”Από τα παιδικά μου χρόνια, όπως και όλα τα παιδιά της ηλικίας μου” γνώρισα την τεχνική της κατασκευής των ξερολιθικών κατασκευών, μέσα από τις ανάγκες για επιβίωση και εξέλιξη της οικογενειακής μας αγροτικής επιχείρησης. Με την καθοδήγηση του πατέρα μας στη αρχή του φθινοπώρου, κάθε χρόνο επισκευάζαμε τις ξερολιθιές ( τους πέτρινους τοίχους) οι οποίοι χώριζαν τα χωράφια μας σε καλλιεργήσιμες λουρίδες γης. Παράλληλα με το σχολείο μου έμαθα από αγαπημένους ανθρώπους -δημιουργούς, για την αξία της πέτρας, το ρόλο των ξερολιθιών στην στήριξη των εδαφών και τη δημιουργία από το μηδέν καλλιεργήσιμων εδαφών.
Κατά προσέγγιση παρέχονται παρακάτω, τα εντυπωσιακά μεγέθη που αφορούν τις ξερολιθιές της Τήνου:
Συνολική επιφάνεια Τήνου 194,3Km2
Επιφάνεια με κλίση άνω του 15% -25% 90Km2
Διαμορφωμένη επιφάνεια με αναβαθμίδες 30Km2 ή 300.000στρ.
1μ τοίχου αναβαθμίδας αποδίδει 5 καλλιεργήσιμης γης
Σε κάθε 1000 m2 (1 στρέμμα) αναλογούν 250m3 ξηρολιθοδομής
Με διαδοχικές μαθηματικές πράξεις προκύπτει ότι για τη δημιουργία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της Τήνου που αφορά μόνο τη διαμόρφωση της γης σε αναβαθμίδες απαιτήθηκαν :
6.000.000 m2 επιφάνεια ξηρολιθοδομής
6.000.000 m μήκος αναβαθμίδας (ύψος 1m) ή
6.000.000 m μήκος θεμελίων και πλάτους > 0.80m ή
7.500.000 m3 πέτρας , για το κτίσιμο της ξηρολιθοδομής των αναβαθμίδων.
Οι περιστεριώνες:
παραδοχές
Οι σπόροι των ζιζανίων, των θάμνων, των σιτηρών, των ψυχανθών και πολλών δένδρων είναι ανεξάντλητοι στην έφορη και καλλιεργημένη γη των αναβαθμίδων. Οι σπόροι δεν βλαστίζουν όλοι μονομιάς ούτε βλαστίζουν όλοι μετά από τις βροχές . Εξάλλου με τις βροχές θα παρουσιαστεί και το τρυφερό χορτάρι το οποίο κατέχει ξεχωριστή θέση στη δίαιτα των περιστεριών. Υπάρχει λοιπόν εξασφαλισμένη τροφή για ελεύθερα περιστέρια.
Ανάμεσα στις ξερολιθιές βήμα προς βήμα σύμφωνα με τις ανάγκες των κατοίκων κτίζονται από τους ίδιους, με τον ίδιο πάντοτε τρόπο, στάβλοι ζώων ελεύθερης ζωής, κελιά, κατοικίες – αγροικίες, αλώνια , εντοιχισμένες κυψέλες, νερόμυλοι, ανεμόμυλοι, ξωκκλήσια και πολύ αργότερα και πάντως μετά το 1204 οι Περιστεριώνες, για να στεγάσουν τα ιδιόκτητα αλλά ελεύθερα περιστέρια.
……………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………
Κυρίες και Κύριοι
Μέσα από τις εικόνες που συνόδευσαν την εισήγηση μου αυτή, για τις ξερολιθιές , τις ξερολιθικές κατασκευές και ιδιαίτερα για τους Περιστεριώνες, ,γίνεται φανερό, γιατί ο Φιλόσοφος και λάτρης της Τήνου αείμνηστος Κορνήλιος Καστοριάδης, έγραφε για την Τήνο « το χειροποίητο νησί »
Σας ευχαριστώ
Τήνος 30-6-2010
Ιωάννης ψάλτης
Πρόεδρος της Επιτροπής
Αναπαλαίωσης των Περιστεριώνων Τήνου
και των ξερολιθικών κατασκευών (ξερολιθιές, αλώνια , πέτρινα κτίσματα, κλπ)
